પ્રકૃતિ

"હું શું છું ?" " શાશ્વત સત્ય..."

"હું શું છું?" " શાશ્વત સત્ય." 

પ્રકૃતિએ જવાબ આપ્યો. 

" તું શું છે? " " શાશ્વત સત્ય." તે ફરીથી બોલી. 

" ઈશ્વર શું છે ? " પ્રકૃતિ મૌન રહી.

ઓ કેરી! તું પાકી ગઈ કે?

ઓ કેરી! તું પાકી ગઈ કે? તો ખરી પડ હવે... પાકી કેરીને ડાળ પર રાખવાની ફિતરત આંબાની નથી!

આમ જ ન મહોરી ઊઠે આંબો મંજરીઓથી...

આમ જ ન મહોરી ઊઠે આંબો મંજરીઓથી... નક્કી કોઈ ટહુકો પાંદડે પાંદડે ફર્યો હશે!

કોયલનો ટહૂકો આંબાની...

ઓ પ્રિયતમ! કોયલનો ટહૂકો આંબાની મંજરીઓ માટે હોય છે; કેરીઓ માટે નહિ!

એતો કોયલની દેન છે... 

એતો કોયલની દેન છે... નહિતર આંબાને ક્યાં ટહુકતા આવડતું હતું!

ક્ષણભર ટહુકી ને તે ઊડી ગઈ..

ક્ષણભર ટહુકી ને તે ઊડી ગઈ.. ને આંબાની એક એક કેરીમાં તેનું માધુર્ય ભરતી ગઈ.

ચાલ, તને ગગનની ઊંચાઈ આપું...

ચાલ, તને ગગનની ઊંચાઈ આપું. કહિ ઈશ્વરે અમને પક્ષી બનાવ્યાં. આભની અટારીએથી અમે ધરતી પર આવ્યાં... અમે પક્ષી હતાં, વાદળ નહીં... અમને વરસી જતાં નહોતું આવડતું!

ને જો કદાચ તું મને ગગનની ઊંચાઈ બક્ષે...

ને જો કદાચ તું મને ગગનની ઊંચાઈ બક્ષે તો ઓ પ્રિયતમ! તું મને પક્ષી બનાવજે, વાદળ નહિ!

એ તો વિહંગની હતી મજબૂરી...

એ તો વિહંગની હતી મજબૂરી...

પાંખોનેતો નભ આખાને માપવું હતું!

જગતનું કદ તો મારી ઊડાનથી વિસ્તરે છે!

વડલાનાં એક નાનકડા બીજમાંથી...

વડલાનાં એક નાનકડા બીજમાંથી ઊગેલું વિશાળ વડવાઇઓ ધરાવતું વટવૃક્ષ તમે નિહાળો છો ત્યારે એક ક્ષુલ્લક બીજની કીંમત કદાચ તમને સમજાય છે. તમે કરેલા એક સાત્વિક વિચારની શું કોઈ જ કિંમત નહિ હોય?

વૃક્ષોને ઝંઝાવાત સામે ધરતી જકડી રાખે છે...

વૃક્ષોને ઝંઝાવાત સામે ધરતી જકડી રાખે છે. વૃક્ષો જીવનભર ધરતીને છાયો આપે છે. આકાશને આંબવાની ઘેલછામાં વૃક્ષો ધરતીને છોડી દેતા નથી!

વિષાદથી ભરેલો વૃક્ષનો ચહેરો પાછો ખીલી ઉઠ્યો...

વિષાદથી ભરેલો વૃક્ષનો ચહેરો પાછો ખીલી ઉઠ્યો... ઢળતી સાંજે જ્યારે પંખીડા માળામાં પાછા ફર્યા.

વૃક્ષને કાપતા કઠિયારાને ક્યાં ખબર છે...

વૃક્ષને કાપતા કઠિયારાને ક્યાં ખબર છે કે વૃક્ષ છેદનની વેદનાથી નહિ; તેનાં પર બંધાયેલા માળાઓને કારણે રડી પડ્યું છે!

માળામાં ઈંડા હતા અને વનમાં દવ લાગ્યો. 

માળામાં ઈંડા હતા અને વનમાં દવ લાગ્યો. થડ બળ્યું, પર્ણો બળ્યાં, થોડીઘણી શાખાઓ પણ બળી પરંતુ માળો ન જ બળ્યો! ઈંડામાંથી બચ્ચાઓ થયા, પાંખો ફૂટી... અને એક દિવસ માળો છોડી ઉડી ગયા. પાછા કદી ન જ ફર્યા!

ઓહોહો ! કેટલો ભયાનક અગ્નિ...

"ઓહોહો! કેટલો ભયાનક અગ્નિ! કેટલો ભયંકર વિનાશ! આખરે આનું કારણ શું?" 

"એક તણખાને અવગણવું!" જ્વાળાઓએ જવાબ આપ્યો!

વનનાં દાવાનળને આટલો ભયંકર...

વનનાં દાવાનળને આટલો ભયંકર કોણે વિસ્તાર્યો?

મોટા મોટા વૃક્ષોએ?

નાં...નાં...વૃક્ષોની નીચે ઊગેલા પેલા તુચ્છ તણખલાઓએ!

એક વૃક્ષની ડાળ પરનું પંખી પાંખો સંકોરી રહ્યું.

તેનો માળો તો તણખલાઓએ જ બનાવ્યો હતો!

તારે બચી જઈને શું કરવું છે...

"તારે બચી જઈને શું કરવું છે ઓ તુચ્છ તણખલા?"

કહિ અગ્નિજ્વાળાઓ તેનાં સુધી આંબવા મથી રહી.

"અરે! કોઈ પંખી તેનો માળો બનાવવાનું છે!"

કહિ પવન તણખલાને વધુ ઊચે ઊડાવી ગયો!

અરે! આ સુકાયેલા પાંદડાને વહાવીને...

"અરે! આ સુકાયેલા પાંદડાને વહાવીને આટલે દુર સુધી કેમ લાવ્યો ઓ પવન!"

"વૃક્ષને તેની યાદ ન આવેને તેથી!" પવને કહ્યું!

ભડભડતા ઉનાળામાં જ્યારે...

ભડભડતા ઉનાળામાં જ્યારે અંગેઅંગ દાઝતું હોય ત્યારે કોઈ ઘટાદાર વૃક્ષ તેની શીતળ છાયામાં તમને શીતળતાથી ભરી દે છે. કડકડતી ઠંડીમાં જ્યારે અંગેઅંગ થરથર ધ્રુજતું હોય ત્યારે એક નાનકડું તાપણું તેની ગરમીથી તમને ઊર્જા આપવા મથી રહે છે. જળમાં તરબોળ એવા તમને કોઈ અજ્ઞાત દીવાલ ઓથ આપીને ઉભી રહે છે. ઓ માનવ! સૌને પ્રેમ કરવો એ કંઈ તારો એકલાનો ઈજારો નથી!

મારાં વાળનાં ઝુલ્ફાઓને રમાડી...

મારાં વાળનાં ઝુલ્ફાઓને રમાડી મારા ગાલ પર ઠંડી ટપલી મારીને ઊડી જતાં ઓ પવન! શું તું જ રાત્રે વાવાઝોડું બનીને ત્રાટક્યો હતો! 

અલ્યા તડકા! સાવ સાચું કહેજે હો!

અલ્યા તડકા! સાવ સાચું કહેજે હો! તેં કદી સૂર્યોદય કે સૂર્યાસ્ત માણ્યા છે ખરાં? બીજાને બાળનારા સુખી નથી હોતાં!

રે એ વૃદ્ધને કોઈ વૃક્ષની ઓથ તળે...

રે એ વૃદ્ધને કોઈ વૃક્ષની ઓથ તળે પહોંચવા તો દે ઓ ક્રૂર તડકા! જીવનની સાંજ તો તારી પણ ઢળવાની છે... ને સૂરજને પોતાનું રોજનું ડૂબવું યાદ આવી ગયું.

વાહ! કેવો ફૂલગુલાબી તડકો!

વાહ! કેવો ફૂલગુલાબી તડકો! હું બોલ્યો.

કેવો આહલાદક ભ્રમ! તડકો બોલ્યો.

ને સૂરજે ધીમી ધારે તપવાનું શરૂ કર્યુ!

તું તેમને તડકો બનીને દઝાડે છે...

તું તેમને તડકો બનીને દઝાડે છે જેથી જેથી તેઓ વૃક્ષ નીચે છાંયો બનીને ઉભેલા તારી એકદમ નજીક આવતા રહે!

ઝરૂખામાંથી ડૂબતાં સૂર્યને...

ઝરૂખામાંથી ડૂબતાં સૂર્યને સમુદ્રમાં સમાતો જોઈ અમે ઉદાસ થઈએ છીએ. તે તો ડૂબતાં ડૂબતાં પણ પાણીમાં પોતાનું સુવર્ણ પધરાવી રહ્યો છે!

હું મૌન બનીને એકાંતમાં...

હું મૌન બનીને એકાંતમાં શબ્દોનું સંગીત રેલાવું છું. જો પેલો સૂરજ ડૂબે છે, સાંભળતા સાંભળતા પ્રભુ એને બચાવી લે!

સૂર્ય પોતાનાં સહસ્ત્ર કિરણો વડે...

સૂર્ય પોતાનાં સહસ્ત્ર કિરણો વડે પેલાં તરણાંઓને જગાડે છે... ને હવામાં ઝુલતા ઓ કોમળ ફૂલ! તારી માટે તો જો તે ઝાકળ બનીને ઝરી રહ્યો છે!

શરમનો માર્યો લાલઘૂમ થયો સૂરજ..

શરમનો માર્યો લાલઘૂમ થયો સૂરજ.. નાનકડું ઝાકળબિંદુ તેનાં કરતાં પણ વધુ ચમકતું હતું!

અમે શ્રીનાથજીની દાઢીમાં ચમકતા હીરાને જોયો હતો...

અમે શ્રીનાથજીની દાઢીમાં ચમકતા હીરાને જોયો હતો. અને હવે આ પાંદડી પાંદડી પર ઝબુક્તા હીરાઓ... ઓ પ્રિયતમ ! તારું સૌંદર્ય ક્યાં નથી?

ઓ ઝાકળ! તારો પણ પાંદડી ને ભાર લાગે..

ઓ ઝાકળ! તારો પણ પાંદડીને ભાર લાગે. એનાં સૌન્દર્યને ચાર ચાંદ લગાડવા છોને તું ક્ષણભર પણ ઝળકી ઊઠે!

ઓ સૂર્ય! મારામાં આમ વારંવાર જોઇને...

ઓ સૂર્ય! મારામાં આમ વારંવાર જોઇને તું સ્મિત ન વેર, હમણાં પેલી ચકલી ઉડશે, આ ડાળી હલશે અને મારે ટપકી જવાનું છે!

ઝળકી છો ઊડી જતું ઓ ઝાકળ...

ઝળકી છો ઊડી જતું ઓ ઝાકળ.. થોડી સુવાસ તો લેતું જા!

તું નહાઈ લીધું ઓ પર્ણ...

તું નહાઈ લીધું ઓ પર્ણ! હવે મને સરી જઈને માટીમાં મળી જવા દે... તારી નીચે ઉગેલા પેલા તરણાઓને મારે પોષણ આપવાનું છે!

આમ નહોતું ઝળક્યું હું ડાળી પર...

આમ નહોતું ઝળક્યું હું ડાળી પર ફુલડા ! 

મારે તને સૂરજની એક વાત કહેવી હતી !

પૂષ્પ બનીને ધરતી મલકી રહી..

પૂષ્પ બનીને ધરતી મલકી રહી તો ઝાકળ બનીને આકાશ રડી રહ્યું. અરેરે મારા હીરાઓ ક્યાં ખોવાઈ ગયાં? કહી પ્રભાત રડી પડ્યું ને લુચ્ચી રાતડીએ તેની તારાઓ જડી ઓઢણીમાં શણગારીને હળવેકથી કાઢ્યા!

તૃણની તારાઓને પામવાની અભિલાશાને...

તૃણની તારાઓને પામવાની અભિલાશાને પુર્ણ કરવા ઈશ્વરે પુષ્પો ખિલવ્યાં!

એ પથ્થરો વચ્ચેથી કોળ્યું, પાંગર્યું, ને ખીલ્યું..

એ પથ્થરો વચ્ચેથી કોળ્યું, પાંગર્યું, ને ખીલ્યું.. આ ફૂલડાંની કોમળતા અમથી નથી!

ધરતી માતાએ પોતાના પ્રાણથી...

ધરતી માતાએ પોતાના પ્રાણોથી સિંચીને છોડને પલ્લવિત કર્યું. છોડ પર સુગંધિત પુષ્પ ખીલ્યું. તેને ખેરવીને છોડે ધરતી માતાને સમર્પિત કર્યું.

પુષ્પ ઈશ્વરના મુગટ નો શણગાર...

પુષ્પ ઈશ્વરના મુગટ નો શણગાર બનવા છતાં કરમાઈ ગયું... છોડથી વિખુટા થયા પછી ઈશ્વર પ્રાપ્ત થતા હોય તો પણ તેને જીવન મંજૂર નથી!

પ્રભાત થાય અને જેમજેમ સૂર્યોદય થતો જાય...

પ્રભાત થાય અને જેમજેમ સૂર્યોદય થતો જાય તેમતેમ કમળ વધુને વધુ ખીલતું જાય છે. જેમજેમ સૂર્યાસ્ત થતો જાય તેમતેમ તે બીડાતું જાય છે. સૂર્ય વિહોણી શીતળ ચાંદની પણ તેને મંજુર નથી... તેતો બસ બીડાઈ જ જાય છે બિલકુલ!

ખંડેરની પડું પડું થતી દિવાલ પર ઊગી નીકળેલા...

ખંડેરની પડું પડું થતી દિવાલ પર ઊગી નીકળેલા પીપળા પર કોળેલું કુમળું પાન માનો કહેતું હતું;

 "ઈશ્વર તો સિર્ફ જીવન આપે જ છે... લેતો નથી!"

પોતાનાં ખીલવા પર આટલું મગરૂર ના થા..

પોતાનાં ખીલવા પર આટલું મગરૂર ના થા ઓ પુષ્પ... અંતે તો તારે ખરી જ પડવાનું છે! 

અચાનક મને પુલકિત કરતી એક સમીર લહેરખી આવી અને પુષ્પની સુવાસ મારાં રોમ રોમમાં છવાઈ ગઈ! 

કરમાઈને ખરવાનું તો એક દિવસ મારે પણ ક્યાં નહોતું?

છટ્ટ! આ ક્ષણભંગુર જીવન...

છટ્ટ! આ ક્ષણભંગુર જીવન! ખરતા પર્ણને જોઈને ઊંડા નિસાસા સાથે હું બોલ્યો. પેલી ડાળ પર હમણાં જ કોળેલું પર્ણ મલકી ઊઠ્યું અને તેને જોઈ હું શરમાઈને નીચું જોઈ ગયો. 

તારો વારો આવે ત્યારે કહીશ ઓ પ્રિયતમ...

તારો વારો આવે ત્યારે કહીશ ઓ પ્રિયતમ! કળીમાંથી પુષ્પ ખીલવાની ઘટના તો ખૂબ મોડી છે! પહેલાં અમને ખાડો ખોદવા દે, માટી વાળવા દે, બીજારોપણ કરવા દે, ખાતર નાંખવા દે, જળ સિંચવા દે ને રાહ જોવા દે!

જેનાં મોહક સ્મિત પર વારી જઈને...

જેનાં મોહક સ્મિત પર વારી જઈને ઓવારણાં તમે લો છો; તેનાં મુખ પર સ્મિત રેલાવવા તે દીપક જલી ઊઠ્યો છે, ધૂપસળી ભસ્મ ખેરવે છે, ચંદન જાત ઘસે છે ને પુષ્પો ક્ષણે ક્ષણે કરમાય છે!

એમ જ નથી શોભતો આ હાર...

એમ જ નથી શોભતો આ હાર તારા ગળામાં ઓ પ્રિયતમ! એ પૂષ્પો ચૂંટવામાં કંઈક કાંટા સહ્યા છે અમે!

કંટકોથી નફરત કરો છો તમે...

કંટકોથી નફરત કરો છો તમે પણ તે કદી ક્યાં કરમાય છે? અરે! કંટકો જ રક્ષે છે તેમને... પુષ્પ તો ડાળી તજી જાય છે!

તમને ખબર છે? ગુલાબને ક્યારેય કાંટા ચુભતા નથી હોતા!

ગુલાબની સુગંધને એમ જ વહેવા દો...

ગુલાબની સુગંધને એમ જ વહેવા દો...ને કાં તેને ચુંટી લો. પરંતુ જો તેનીં એક પણ પાંદડી ખરશે તો આખું ગુલાબ ખરી પડશે!

અરી બાવરી ! ચૂંટ્યા પછીયે...

અરી બાવરી! ચુંટ્યા પછીયે તેનાંજ વિચારોમાં ખોવાઈ ગઈ! હવે ધરાવતો ખરી! ચુંટાયા પછી પુષ્પો પાસે બહુ સમય નથી હોતો!

કંઈ એમ જ વ્યર્થ નથી જતું બલિદાન પુષ્પોનું...

કંઈ એમ જ વ્યર્થ નથી જતું બલિદાન પુષ્પોનું... ઉપવનનાં શ્રેષ્ઠ પુષ્પોને ચૂંટીને જ્યારે તમે દેવમંદિરે આવ્યા ત્યારે મંદિરનાં દેવતાએ તમારા હાથમાં ભિક્ષુકનો કટોરો પકડાવ્યો; જ્યારે પુષ્પોને પોતાનાં મુગટ પર ધારણ કર્યા!

ફોરમ મહેકી ને પહેચાન થઈ પુષ્પોની...

ફોરમ મહેકી ને પહેચાન થઈ પુષ્પોની!

આ ગુલાબનીં...આ મોગરાનીં...આ જૂઈ મહેકી!

અરે! સુગંધ જ જીવન છે પુષ્પોનું!

કરમાવું કંઈ મૃત્યુ નથી!

પુષ્પની જેમ મોરપીછને પણ...

પુષ્પની જેમ મોરપીછને પણ તું શિર પર ધારણ કરે છે નાથ! તો તેં તેને સુગંધિત કેમ નથી કર્યું?

" જેવી એકાદ પવનની લહેરખી આવે છેને તો મોરપીછ ફરકવા લાગે છે... જ્યારે પુષ્પ મારા ચરણોમાં ઢળી પડે છે!" તેં ઉત્તર આપ્યો!

હું દેવનાં પણ શિરનો શણગાર છું...

"હું દેવનાં પણ શિરનો શણગાર છું!" કહિ પુષ્પ જ્યારે મલકાતું હતું, ત્યારે દેવનાં ચરણકમળની રજ થવા ધૂપસળી સ્વયં ને જલાવી રહી હતી! 

દેવશિરેથી કરમાયેલા પુષ્પો ઊતર્યાં ને ધૂપસળી પણ ભસ્મીભૂત થઈ...

"મારું હવે કોઈ જ અસ્તિત્વ નથી હોંકે! "

છાબડીમાં પડેલાં ને બહાર ફેંકાવાનીં રાહ જોતાં કરમાયેલા પુષ્પોને શાશ્વતતાને વરેલી ધૂપસળીનીં સુગંધ ઘણું કહિ જતી હતી...

સુગંધ તો પુષ્પોમાં પણ ક્યાં નહોતી?

પર્વત ઝરણું બનીને વહી નીકળ્યો...

પર્વત ઝરણું બનીને વહી નીકળ્યો...

ઝરણું નદી બનીને વહી નીકળી...

નદી ધોધ બનીને વહી નીકળી...

ને ધોધ?

મારું હૈયું બનીને વહી નીકળ્યો!

માખણથી ખરડાયેલાં કાનુડાનાં ગાલ સમાન...

માખણથી ખરડાયેલાં કાનુડાનાં ગાલ સમાન શ્વેત શ્યામ પર્વતમાંથી નીકળીને મહાસાગર પાસે જતી નદીને નિહાળતો પર્વત ડોસો ઝરણાઓ રૂપી અશ્રુધારા વહાવી રહે છે!

વિશાળ પર્વતનાં શિખરે નીચે જોયું...

ઓ પ્રિયતમ! વિષાળ પર્વતનાં શિખરે નીચે જોયું તો દુનિયા સાવ ટચુકડી થઈ ગઈ હતી. તે મનમાં મલકાયું. ત્યાંજ તેની નજર ઊપર ગઈ. બાપરે! ઊપર તો અનંત બ્રમ્હાંડ વિસ્તરેલું હતું!

બારણે ગાય આવી...

ઓ પ્રિયતમ! 

બારણે ગાય આવી.

ને બા ઘરમાંથી એક રોટલી લઈ આવ્યાં!

આવડી મોટી ગાય ને એક રોટલી!

આમાં ગાયનું શું પેટ ભરાય?

નાં નાં...આમાં બાનું મન ભરાય! તેં કહ્યું.